ปัญหานานัปการในชีวิตของเรานั้นล้วนเกิดมาจากความรู้สึกภายในใจ
ปัญหาของคนอื่นยังไม่เป็นปัญหาเท่าไหร่ จนกระทั่งมาสู่ใจของเรานั่นเองจึงกลายเป็นปัญหา คำว่าปัญหานั้น หมายเอาเฉพาะปัญหาที่เกิดแก่ตัวเราเท่านั้น ปัญหาทั่วไปไม่ต้องพูดถึง เพราะปัญหาทั้งหลายบนโลกใบนี้ ตราบใดที่ยังไม่เข้าสู่ใจของเรา ก็ยังไม่สำคัญเพราะไม่ก่อให้เกิดทุกข์
ดังนั้น หากเราต้องการจะดับทุกข์ทางใจ ก็ต้องเข้าใจเรื่องของเราเองให้ถ่องแท้เสียก่อน
ทุกข์ใจคืออะไร
ทุกข์ใจคือความไม่สบายใจ ซึ่งเกิดขึ้นได้กับมนุษย์ทุกคน ลองทบทวนดูสิว่าขณะที่เราไม่สบายใจ ใจของเราคิดถึงอะไร ถ้านึกย้อนกลับไปจะเห็นว่า ใจของเรากำลังคิดถึงใครหรือสิ่งใดสิ่งหนึ่งอยู่ แสดงว่าเราเป็นทุกข์เพราะคิดถึงสิ่งที่ทำให้ใจทุกข์นั่นเอง
พระพุทธเจ้าทรงแสดงไว้ว่า ทุกข์เกิดจากการดำริ ตัวดำริคิดถึงเป็นสาเหตุทำให้ใจทุกข์ คิดถึงอะไร ประการแรกคือ คิดถึงสิ่งที่ทำให้เราชอบ เมื่อคิดไปถึงสิ่งที่ชอบแล้วใจจะเกิดความพอใจ เมื่อพอใจแล้วก็จะเกิดความอยากได้ เมื่ออยากได้เราก็เริ่มเดือดร้อนกับการเสาะหาวิธีที่จะช่วยให้ได้สิ่งนั้น ไม่นานนักความหวาดกลัวก็จะเกิดตามมา ความหวาดกลัวอันดับหนึ่งก็คือกลัวว่าจะไม่ได้ กลายเป็นความระแวงจนต้องใช้เล่ห์เพทุบายเข้าช่วยให้สมใจ แม้ว่าจะต้องทำความผิดหรือทำร้ายใครคนใดคนหนึ่งก็ตาม ในที่สุดก็เป็นทุกข์เพราะโดนความผิดนั้นคอยทิ่มแทงใจไม่หยุดหย่อน
อีกหนึ่งประการที่ทำให้เป็นทุกข์ก็คือการคิดถึงสิ่งที่ทำให้เราชัง คิดถึงเรื่องแย่ ๆ เรื่องในเชิงลบ เรื่องที่เลวร้าย จนทำให้ใจต้องหมองมัว เช่น การคิดถึงคนที่กำลังทำให้เรารู้สึกขัดใจ ถ้าเรารู้สึกขัดใจใครแล้ว เราก็จะเริ่มกังวลว่า เขาจะพูดหรือทำอะไรไม่ดีที่จะส่งผลเสียมาถึงเราหรือเปล่า บางครั้งทุกข์ทางใจที่เกิดขึ้นจึงมิได้เกี่ยวกับตัวเราโดยตรงด้วยซ้ำ แต่เพียงแค่คิดขึ้นมาว่าจะมีคนทำเรื่องไม่ดีกับคนที่เรารักเราชอบ เราก็เดือดร้อนใจแล้ว แม้แต่เวลาที่มีใครไปทำดีกับคนที่เราเกลียดก็ตาม เราก็ขัดใจได้อีกเหมือนกัน
ตอนนี้มีหนึ่งคำถามให้ช่วยตอบ คือ “ถ้ามีใครสักคนมาทำให้เราไม่สบายใจ อะไรเป็นตัวปัญหา” การที่ใครสักคนมายืนต่อว่าเราอยู่ปาว ๆ เอ่ยคำพูดสาดเสียเทเสียใส่เราให้ต้องขัดใจ ถามว่าใครคือตัวปัญหา ถ้าเขาไม่มาว่าเรา เราก็ไม่ต้องรู้สึกขัดใจใช่ไหม ไม่ต้องเจ็บช้ำน้ำใจเพราะเขาใช่หรือไม่ ปกติเวลาเกิดเรื่องแบบนี้ขึ้น คนทั่วไปจะมองว่าคนที่มาต่อว่านั่นแหละคือตัวปัญหา หากจะแก้ปัญหาก็ต้องทำให้คนคนนั้นหยุดพูด หยุดต่อว่า
นี่คือการแก้ปัญหาที่มุ่งเป้าไปที่คนอื่น คนไหนไม่ดี มีปัญหา เอาคนนั้นออกไป เห็นหรือยังว่าสุดท้ายเราก็ทุกข์ เพราะใจดำริไปถึงคนอื่นอย่างไม่หยุดหย่อน
ปัญหาและความทุกข์ต่าง ๆ ที่เกิดขึ้นกับใจของเรานั้น อาจพูดได้อีกอย่างว่าเป็นเพราะเรากำลังโดนใจหลอกใจอยู่นั่นเอง
ชีวิตนี้เราโดนใจหลอกมาไม่รู้เท่าไรต่อเท่าไรแล้ว เราคิดว่าคนอื่นช่างร้ายเหลือเกินที่ทำกับเราได้ แท้จริงแล้วใจเรานี่เองที่ร้ายที่สุด ใจหลอกเราให้คิดอย่างนั้น หลอกให้เรากลัวอย่างนี้ ใจหลอกตัวเราได้สารพัด หลอกให้เราสะเทือนใจ หลอกให้เราโทษสิ่งต่าง ๆ หลอกให้เราทำอย่างนั้นทำอย่างนี้จนต้องเดือดร้อนวุ่นวาย ที่สำคัญใจของเราก็ทำหน้าที่ทุกข์เสียเองด้วย ไม่ได้มีใครมาร่วมทุกข์กับเรา มีแต่ใจของเราเป็นผู้ทุกข์อยู่ฝ่ายเดียว
ดังนั้น ทุกสิ่งจึงรวมกันอยู่ที่ใจ วัดกันที่ใจล้วน ๆ ใจของใครเข้มแข็ง หนักแน่น ไม่หวั่นไหว คนนั้นก็จะได้เปรียบ หากใจใครอ่อนแอ คนนั้นจะประสบกับปัญหาให้ต้องฟุ้งซ่าน หวาดระแวงอยู่ร่ำไป
ความทุกข์ทั้งหลายเกิดขึ้นเพราะเราเชื่อใจตัวเองมากเกินไป
ที่มา ใช้ทุกข์ดับทุกข์ โดย พระอาจารย์มานพ อุปสโม สำนักพิมพ์อมรินทร์ธรรมะ
บทความน่าสนใจ
ใช้ทุกข์ดับทุกข์ สัมผัสนิพพานสุข…ที่นี่และเดี๋ยวนี้ โดย พระอาจารย์มานพ อุปสโม
