ศาสตราจารย์ ศิลป์ พีระศรี กับการสร้างสรรค์พระพุทธรูป

แม้ศาสตราจารย์ ศิลป์ พีระศรี จะก้าวเข้าสู่ปัจฉิมวัยแล้วก็ตาม ท่านยังสร้างสรรรค์ผลงานด้านศิลป์มาอย่างต่อเนื่อง โดยเฉพาะงานประติมากรรม ได้แก่พระราชานุสาวรีย์ และอนุสาวรีย์บุคคลสำคัญทั้งในกรุงเทพและต่างจังหวัด

ประติมากรรมเหล่านี้ล้วนสะท้อนอัตลักษณ์ความเป็นไทย แสดงให้เห็นถึงความมุ่งมั่นมานะและอุตสาหะของท่านที่มีต่อการศึกษาและอนุรักษ์ศิลปะของไทย มีเหตุการณ์หนึ่งที่สะท้อนให้เห็นว่าท่านรักในความเป็นไทยอย่างแท้จริง เสวต เทศน์ธรรมได้เล่าถึงครั้งยังเป็นนักศึกษาคณะจิตรกรรม ประติมากรรม และภาพพิมพ์ มหาวิทยาลัยศิลปกรอยู่ว่า ตอนที่อาจารย์ศิลป์สอนวิชาองค์ประกอบศิลป์ ท่านหอบรูปภาพสำหรับการสอนมาที่ห้องแล้วบอกว่า

“วันนี้ให้พวกนายออกแบบฉากละคร”

เพื่อนคนหนึ่งถามท่านว่า “จะให้ออกแบบเรื่องอะไรครับ สวอน เลค หรือโรมีโอกับจูเลียตครับ”

“ไม่ละนาย เรามันคนไทย ต้องออกแบบเรื่องไทย ๆ ซิ” ท่านพูดต่อว่า “วรรณคดีไทยเรามีตั้งหลายเรื่อง เช่น สังข์ทอง ไกรทอง พระสุธน มโนราห์”

เพื่อนคนนั้นจึงถามว่า “จะให้ออกแบบตอนไหน และเรื่องบางเรื่องก็ไม่รู้ว่าเป็นไงมาไง อย่างเช่นเรื่องพระสุธน”

อาจารย์ศิลป์ยิ้มนิดหน่อยแล้วพูดว่า “เอาละ พวกนายนั่งให้เรียบร้อย ฉันจะเล่าให้ฟังเรื่อง พระสุธน… พระสุธนนะ….”

เรื่องที่อาจารย์เสวต เทศน์ธรรมเล่าสู่กันฟังคงทำให้ชาวศิลปากรอดที่จะอมยิ้มไม่ได้ เรียกได้ว่าท่านเป็นฝรั่งหัวใจไทยเลยก็ว่าได้

ผลงานชิ้นหนึ่งของท่านที่สะท้อนความสามารถชั้นสูงในด้านศิลปะไทยจนเป็นที่ประจักษ์ คือ พระศรีศากยะทศพลญาณ พระประธานพุทธมณฑลสุทรรศน์ พระประธานประจำพุทธมณฑล ซึ่งได้ดำเนินการสร้างใน พ.ศ. 2500 ประดิษฐานยังใจกลางพุทธมณฑล พระพุทธรูปพระองค์นี้มีความพิเศษคือ สร้างขึ้นเพื่อเฉลิมฉลอง 25 พุทธศตวรรษ อันเป็นวาระสำคัญของพุทธศาสนิกชนชาวไทย พระพุทธรูปองค์นี้ศาสตราจารย์ศิลป์ พีระศรีได้ประยุกต์มาจากพระพุทธรูปปางลีลาสมัยสุโขทัย

ศาสตราจารย์ศิลป์ พีระศรีมีความเห็นว่า พระพุทธรูปสมัยสุโขทัยเป็นพระพุทธรูปที่มีความคลาสสิกและมีความงามที่สุด ท่านได้เสนอความเห็นในเรื่องความงามของพระพุทธรูปสมัยสุโขทัยไว้ว่า “พระพุทธรูปที่สวยงามในศิลปะแบบสุโขทัยเป็นรูปพระพุทธองค์เมื่อเสด็จตรัสรู้พระสัมมาสัมโพธิญาณแล้ว และเมื่อเป็นดังนั้น ระบบกล้ามเนื้อต่าง ๆ ก็จะผ่อนคลาย และพระองค์ก็จะอยู่ในความสงบนิ่งอย่างแท้จริง พระพักตร์สงบมีรอยเผยอยิ้มเล็กน้อย แสดงถึงปีติอันเกิดขึ้นภายในอย่างสมบูรณ์ ภายหลังการตรัสรู้แล้ว พระพุทธองค์ก็เสด็จอยู่ในห้วงแห่งพระนิพพานมากกว่าห้วงแห่งโลก และช่างไทยก็ประดิษฐ์พระพุทธรูปประทับนั่ง ลีลา หรือไสยา ก็จะมีลักษณะอันละมุนละไมและลอยดุจอยู่ในสรวงสวรรค์นี้ผสมอยู่ด้วย”