“การพิจารณาโดยความเป็นธาตุนี้ จะพิจารณาตามที่ท่านแสดงไว้ดังกล่าวมานี้ก็ได้ หรือจะพิจารณาโดยวิธีอื่นวิทยาในบัดนี้ได้กล่าวไว้อย่างละเอียด จนถึงเป็นอณูหรือปรมาณูก็ได้ เมื่อพิจารณาดูดังนี้และแยกเอาธาตุออกไปเสียทีละอย่าง ๆ ในที่สุดสิ่งที่สมมติที่ยึดถือว่าเป็นเรา เป็นของเรานี้จะกลายเป็นอากาสธาตุ คือเป็นช่วงว่างไปทั้งหมด ไม่มีเราไม่มีของเรา ไม่มีตัวตนของเรา การพิจารณาธาตุกรรมฐานแยกร่างกายออกโดยความเป็นธาตุดังกล่าวมานี้ จึงเป็นอุบายที่จะระงับความยึดถือว่าเป็นเรา เป็นของเรา เป็นตัวตนของเรา และแม้ในภายนอกคือบุคคลอื่น สิ่งอื่น ก็คงมีลักษณะเช่นเดียวกัน เมื่อเป็นเช่นนี้ก็ทำให้ไม่ยึดถือในบุคคลอื่นสิ่งอื่น ว่าเป็นตัวเป็นตน ทำให้เกิดความปล่อยวาง ทำจิตให้เกิดความสงบตั้งมั่น นี้ก็เป็นวิธีหนึ่งในฝ่ายสมถะ แต่ว่าสติที่พิจารณาไปในกายดังที่กล่าวมาแล้วในคราวก่อนก็ดี การพิจารณาแยกธาตุดังกล่าวมาแล้วในคราวก่อนก็ดี การพิจารณาแยกธาตุดังที่กล่าวในบัดนี้ก็ดี เป็นฝ่ายสมถะคือทำใจให้สงบตั้งมั่นด้วย เจือวิปัสสนา คือความรู้แจ้งเห็นจริงด้วย แต่มุ่งให้เกิดความรู้แจ้งขึ้น โดยไม่ได้แกล้งจะให้เห็น เพราะว่าเมื่อพิจารณาเห็นโดยความเป็นธาตุปรากฏขึ้นอย่างแจ่มแจ้งแล้ว ก็จะเห็นสักว่าเป็นธาตุ ไม่ใช่สัตว์ ไม่ใช่บุคคล ไม่ใช่ตัวเราเขา ทำให้จิตใจที่เคยหมกมุ่นอยู่ ที่เคยเป็นทุกข์อยู่ในความเป็นตน ในความเป็นของตน ตลอดจนถึงในภายนอกพลอยสงบไปด้วย จึงเป็นเหตุให้ได้ความสงบใจ ความเย็นใจ ”
นอกจากเป็นกรรมฐานที่ทำให้สามารถละตัวตนของเราลงได้ เพราะได้สลายรูปคืนสู่ธาตุ 4 เราสามารถนำวิธีนี้ไปพิจารณาสิ่งต่าง ๆ รอบตัวได้อีกด้วย ทำให้เราปลงและเข้าใจในเรื่องของการพลัดพราก ตัวอย่าง เช่น เมื่อคนรักตายจากก็ไม่ทุกข์ เพราะสิ่งที่ตายคือธาตุ 4 ต่างหาก เมื่อเราพิจารณากรรมฐานประเภทนี้บ่อยครั้ง รูปขันธ์ย่อมสลาย กิเลสก็เบาบางลง เพราะเกิดปัญญา (วิชชา) รู้และเข้าใจในสรรพสิ่งว่าล้วนเป็นอนัตตา (ไม่มีตัวตน)
ที่มา แนวปฏิบัติในสติปัฏฐาน โดย สมเด็จพระญาณสังวร
เรียบเรียงและอธิบาย โดย กองบรรณาธิการซีเคร็ตออนไลน์
บทความน่าสนใจเกี่ยวกับกรรมฐาน
“ธรรมชอบ โลกชัง” เรื่องเล่าของ หลวงปู่เจี๊ยะ จุนโท พระกรรมฐาน สายหลวงปู่มั่น
“อานาปานสติ” กรรมฐาน ที่ พระพุทธองค์ทรงสรรเสริญ
หลวงปู่จูม พันธุโล “ผู้สร้าง ความเข้มแข็ง ให้พระกรรมฐาน”
ทำกรรมฐานให้ได้ โสดาบัน บทความธรรมะโดย พระอาจารย์ ชานนท์ ชยนนฺโท
ปรมาจารย์ สายพระกรรมฐาน หลวงปู่เสาร์ กันตสีโล อาจารย์ของ หลวงปู่มั่น ภูริทัตโต
วัดอัมพวัน สร้างเกราะให้ จิตใจ ด้วยการ เจริญสติ และ ปฏิบัติกรรมฐาน
สงบเย็น เห็นธรรม ที่ ศูนย์จันรม : มูลนิธิวิปัสสนากรรมฐานสุรินทร์
หลวงพ่อจรัญสอนกรรมฐาน ฝึกทำ “พองยุบ” ทีละขั้นตอน
