ปีติ กับความสุขแตกต่างกันอย่างไร
คัมภีร์วิมุตติมรรคกล่าวถึง ปีติ ไว้ว่า เป็นความเอิบอิ่ม การทำให้ยินดี ปีติเกิดได้จากราคะ ศรัทธา ความไม่ดื้อด้าน วิเวก สมาธิ และโพชฌงค์
การเกิดขึ้นของปีติ
ปีติเกิดจากราคะเป็นอย่างไร ปีติประเภทนี้เกิดจากความชอบ ความหลงใหล และความอิ่มใจที่ที่เกิดจากกิเลส เช่น ขนลุกต่อเมื่อได้ฟังเพลง ๆ หรือ ได้ยินเนื้อเพลงที่โดนใจ
ปีติเกิดจากศรัทธาเป็นอย่างไร ปีติประเภทนี้เกิดจากความอิ่มใจของผู้ที่มีศรัทธาแรงกล้า เช่น เกิดสมาธิระหว่างที่กำลังจบคำถวายสังฆทาน หรือ สวดมนต์บูชาพระรัตนตรัย
ปีติเกิดจากความไม่ดื้อด้านเป็นอย่างไร ปีติประเภทนี้เกิดจากความอิ่มใจของผู้ที่มีจิตใจที่บริสุทธิ์ เช่น เกิดความรู้สึกเอิบอิ่มขณะที่กำลังทำตามที่คุณแม่หรือคุณพ่อสอน
ปีติเกิดจากวิเวกเป็นอย่างไร ปีติประเภทนี้เกิดจากความอิ่มใจของผู้เข้าปฐมฌาน คือฌานขั้นต้น ที่ผู้ปฏิบัติจะเกิดวิตก (ความตรึก) วิจารณ (ความตรอง) ปีติ (ความอิ่มใจ) สุข (ความสบายใจ) และเอกัคตา (ความมีอารมณ์เป็นหนึ่ง)
ปีติเกิดจากสมาธิเป็นอย่างไร ปีติประเภทนี้เกิดจากความอิ่มใจของผู้เข้าทุติยฌาน คือฌานระดับที่สอง ได้แก่ สามารถละวิตกและวิจารได้ คงไว้แต่ปีติและสุขอันเกิดแต่สมาธิกับเอกัคตา
ปีติเกิดจากโพชฌงค์เป็นอย่างไร ปีติประเภทนี้เกิดจากการดำเนินตามโลกุตตรมรรคในทุติยฌาน เพราะโพชฌงค์คือแนวทางแห่งการตรัสรู้
ประเภทของปีติ
ปีติมีทั้งหมด 5 ประการคือ (1) ขุททกาปีติ (ปีติเล็กน้อย) (2) ขณิกาปีติ (ปีติชั่วขณะ) (3) โอกกันติกาปีติ (ปีติเป็นระลอก) (4) อุพเพงคาปีติ (ปีติโลดโผน) และ (5) ผรณาปีติ (ปีติซาบซ่าน)
อาการของปีติ
ขุททกาปีติ คืออาการที่ขนตามร่างกายตั้งชันขึ้นเมื่อโดนละอองฝน ปีตินี้มีลักษณะเกิดขึ้นและดับไปทันที เหมือนละอองน้ำในเวลากลางคืน
โอกกันติกาปีติ คืออาการของปีติคล้ายน้ำมันที่ซึมผ่านร่างกายโดยไม่ซึมกระจายออกไป
อุพเพงคาปีติ คืออาการของปีติที่แผ่ไปทั่วจิตใจและไม่นานก็หายไป เหมือนสมบัติของคนยากจนที่มีวันหมดไป
ผรณปีติ คืออาการของปีติที่แผ่ไปทั่วร่างกาย เหมือนก้อนเมฆหนาทึบที่เต็มไปด้วยเม็ดฝน
ปีติเข้ากับกรรมฐานอะไรบ้าง
ขุททกาปีติและขณิกาปีติ สามารถเข้าถึงได้ด้วยศรัทธา โอกกันติกาปีติที่มีมากย่อมทำให้อุปจารสมาธิให้เกิดขึ้น อุพเพงคาปีติที่ยึดอยู่กับดวงกสิณ ทำให้ทั้งกุศลและอกุศลเกิดขึ้น และขึ้นอยู่กับความเชี่ยวชาญของผู้ปฏิบัติ ผรณาปีติอันบุคคลทำให้เกิดขึ้นในสภาวะแห่งอัปปนาสมาธิ
สุขคืออะไร
ความสุขคือการประสบกับสิ่งที่น่ารัก น่าชอบใจ ภาวะของอารมณ์ที่มีความพึงพอใจ ประสงค์ที่จะสบายใจ และปรารถนาความสงบสุข ความสุขที่ยั่งยืนคือความสุขที่เกิดจากคุณความดี (บุญ) และสิ่งที่พระพุทธเจ้าทรงสอนคือความสุขของมวลมนุษยชาติ และการสงบสุขนำไปสู่นิพพาน นิพพานจึงเป็นปรมสุขในอีกนัยหนึ่ง
สุขและปีติแตกต่างกันอย่างไร
ความร่าเริงคือปีติ ความสบายใจคือสุข ความสงบแห่งจิตเป็นความสุข ความตั้งมั่นแห่งจิตคือปีติ ปีติยังเป็นสิ่งหยาบ แต่สุขเป็นสิ่งละเอียด ปีติจัดเป็นสังขารขันธ์ (การปรุงแต่ง) แต่สุขจัดเป็นเวทนาขันธ์ (ความรู้สึก) ที่ใดมีปีติที่นั่นย่อมมีความสุข แต่ที่ใดมีความสุขก็ไม่จำเป็นต้องมีปีติ
ที่มา คัมภีร์วิมุตติมรรค แปลโดยพระพรหมบัณฑิต (ประยูร ธมฺมจิตฺโต) และคณะ
ภาพ Image by Mabel Amber, still incognito… from Pixabay
บทความน่าสนใจ
สิ่งสําคัญไม่ใช่รางวัล แต่คือ…“ความสุข” ไก่-เทพสิน ผ่องแก้ว
ความสุขอันสูงสุดของคุณหมอวัยเกษียณ แพทย์หญิงศิวาพร จันทร์กระจ่าง
ความสุขคือการมุ่งไปข้างหน้า ของ อนันดา เอเวอร์ริ่งแฮม
ความสุขในลมหายใจสุดท้าย…ปรารถนาที่ถูกมองข้าม บทความจาก พระไพศาล วิสาโล
ปรับความคิด ชีวิตก็เปลี่ยน เรื่องราว “การปรับความคิด” ของดาราหนุ่มทั้ง 3 คน
