“ดูโขนสอนใจ” แง่คิดดี ๆ ที่ได้จากการชมมหรสพเก่าแก่ของชาติเรา
โขนเป็นนาฏศิลป์ชั้นสูงและมหรสพประจำชาติไทย เรื่องที่นิยมเล่นมากที่สุดในการแสดงโขนคือ “รามเกียรติ์” หรือ “รามายณะ” เป็นเรื่องราวการอวตารภาคหนึ่งของพระนารายณ์เพื่อมาปราบยุคเข็ญบนโลกมนุษย์
โขนพระราชทาน
โขนพระราชทาน หรือโขนมูลนิธิส่งเสริมศิลปาชีพ ในสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ จัดแสดงมาตั้งแต่ปี พ.ศ. 2550 ได้แก่ ชุดศึกอินทรชิต ตอนพรหมาศ ชุดนางลอย ชุดศึกมัยราพณ์ ชุดจองถนน ชุดศึกกุมภกรรณ ตอนโมกขศักดิ์ ชุดศึกอินทรชิต ตอนนาคบาศ และชุดศึกอินทรชิต ตอนพรหมาศ ที่นำกลับมาแสดงอีกครั้งในปี พ.ศ. 2558 หลังจากนั้นได้งดการแสดงไปสองปี และกลับมาเปิดการแสดงใหม่ในปีนี้คือ ชุด พิเภกสวามิภักดิ์ ระหว่างวันที่ 3 พ.ย. – 5 ธ.ค. 2561
นอกเหนือจากผู้ชมจะได้ชื่นชมการแสดงอันรวบรวมศิลปะช้ันสูงของไทยในทุก ๆ ด้านเข้าด้วยกันแล้ว โขนเรื่องรามเกียรติ์ยังสอดแทรกคติสอนใจในเรื่องต่าง ๆ ไว้อย่างแยบคาย มาดูกันว่าดูโขนดูละครแล้วได้คิดอะไรกันบ้าง
ชุดนางลอย
นางลอยเป็นตอนที่ทศกัณฐ์สั่งให้นางเบญกายแปลงกายเป็นนางสีดา ทำทีตายลอยน้ำไปหน้าพลับพลาที่ประทับของพระราม เพื่อลวงให้พระรามเข้าใจผิดว่านางสีดาตาย จะได้ยกทัพกลับไป เมื่อพระรามเห็นนางสีดาแปลงลอยตามน้ำมาก็เศร้าโศกเสียใจเป็นอย่างมาก แต่หนุมานมีสติเกิดเฉลียวใจว่านางสีดาอาจเป็นยักษ์แปลงมา จึงขอนำศพมาเผาไฟ เบญกายเมื่อโดนไฟก็ทนไม่ได้ เหาะขึ้นไปบนอากาศ หนุมานจึงตามไปจับตัวมาถวายพระราม ชุดนางลอยมีคติสอนใจที่โดดเด่นในเรื่องความมีสติรอบคอบ รู้เท่าทัน หนุมานคือผู้มีสติเป็นที่ตั้ง เมื่อมีสต ิ ปัญญาย่อมตามมา จึงสามารถแก้ไขปัญหาได้ทันท่วงที
ชุดศึกมัยราพณ์
มัยราพณ์เป็นยักษ์เจ้าเมืองบาดาลย่องไปสะกดทัพพระรามให้หลับใหล และแบกพระรามแทรกแผ่นดินมายังเมืองบาดาล หนุมานตามมาช่วยและได้พบกับมัจฉานุ บุตรชายที่เกิดกับนางสุพรรณมัจฉา จึงได้ขอร้องให้บอกทางไปเมืองบาดาล มัจฉานสำนึกในบุญคุณของมัยราพณ์ที่เลี้ยงดูมาจึงเลี่ยงบอกทางโดยอ้อม หนุมานช่วยพระรามกลับมายังพลับพลาได้ ชุดศึกมัยราพณ์มีคติสอนใจที่โดดเด่นในเรื่องความกตัญญูของมัจฉานุ ที่ไม่บอกทางไปเมืองบาดาลโดยตรงกับหนุมาน ด้วยสำนึกในบุญคุณของมัยราพณ์ที่เลี้ยงดูตนมา แม้ว่าเลือดจะข้นกว่าน้ำ แต่ความกตัญญูต่อผู้ที่เลี้ยงดูตนเองมาก็สำคัญไม่แพ้กัน
ชุดจองถนน
พระรามจองถนนเพื่อเดินทางไปยังกรุงลงกา จึงสั่งให้นิลพัทและหนุมานคุมพลลิงผลัดกันรับส่งหินไปถมลงมหาสมุทร หนุมานและนิลพัทเกิดวิวาทกัน พระรามตัดสินให้ทั้งสองมีความผิด ทศกัณฐ์ให้นางสุพรรณมัจฉาพาบริวารมาทำลายการจองถนน หนุมานเห็นผิดปกติจึงดำน้ำลงไปสำรวจและได้นางสุพรรณมัจฉาเป็นชายา จากนั้นจึงขอให้นางและบริวารนำหินไปไว้ที่เดิม การจองถนนจึงสำเร็จลุล่วง ชุดจองถนนมีคติสอนใจที่โดดเด่นในเรื่องทิฐิมานะของหนุมานและนิลพัท ต่างฝ่ายต่างไม่ยอมกัน ยึดมั่นถือมั่นในตัวตน เพราะความสามารถและพละกำลังของทั้งสองนั้นพอกัน ทิฐิมานะจึงเป็นเสมือนกิเลสที่เอาชนะได้ด้วยการลดอัตตาความเป็นตัวตนออกไป
ชุดศึกอินทรชิต ตอนนาคบาศ
อินทรชิตทำพิธีชุบศรนาคบาศ โดยให้พญานาคมาคายพิษลงบนศร เป็นเวลา 7 วันจึงเสร็จพิธี พระรามจึงให้ชามพูวราชแปลงกายเป็นหมีไปทำลายพิธี พระลักษมณ์ออกรบกับอินทรชิตและต้องศรนาคบาศจนหมดสติ พระรามจึงแผลงศรพลายวาตเรียกพญาครุฑมาช่วย เหล่าพญานาคจึงหนีไป ตอนนาคบาศสอดแทรกคติสอนใจเรื่องการเป็นนักปกครองที่ดี ได้แก่ ตอนที่พระรามเลือกให้ชามพูวราช แปลงกายเป็นหมีไปทำลายพิธีชุบศรนาคบาศ การเลือกใช้คนตามคุณวุฒิและความถนัดก็จะทำให้งานสำเร็จลุล่วงไปได้ นอกจากนี้ยังแสดงให้เห็นถึงขัตติยมานะของอินทรชิต เนื่องจากตนเองเป็นทั้งลูกและข้าราชบริพารของทศกัณฐ์ จึงต้องแสดงความกตัญญูทั้งต่อพ่อและบ้านเมืองด้วยการเต็มใจออกรบให้สมเกียรติเชื้อกษัตริย์
ชุดศึกกุมภกรรณ ตอนโมกขศักดิ์
กุมภกรรณเป็นยักษ์ที่มีธรรมะแต่จำใจต้องออกรบ จึงประกอบพิธีลับหอกโมกขศักดิ์ หนุมานและองคตแปลงเป็นหมาเน่าและอีกาลอยน้ำเพื่อไปทำลายพิธี กุมภกรรณออกรบกับพระลักษมณ์ พระลักษมณ์เสียทีถูกหอกปักอกจนหมดสติ หนุมานจึงต้องไปเก็บสรรพยาเพื่อแก้หอกโมกขศักดิ์ได้สำเร็จ ตอนหอกโมกขศักดิ์มีคติสอนใจในเรื่องคุณธรรมของกุมภกรรณ ถึงจะเป็นยักษ์แต่มีความซื่อสัตย์รักษาไว้ซึ่งสัจจะ สุจริต และยุติธรรม เมื่อทศกัณฐ์ไม่ฟังคำทัดทาน กุมภกรรณจำยอมต้องออกรบ แม้จะรู้ว่าสิ่งที่ทำนั้นผิดและขัดกับความคิดของตน แต่กุมภกรรณจำต้องรักษาไว้ซึ่งความกตัญญูที่มีต่อพี่ชาย แม้ตัวจะต้องตายก็ตาม
ชุดศึกอินทรชิต ตอนพรหมาศ
อินทรชิตชุบศรพรหมาศและแปลงกายเป็นพระอินทร์ เพื่อให้กองทัพพระลักษมณ์หลงใหลในความงาม อินทรชิตได้ทีจึงแผลงศรพรหมาศต้องพระลักษมณ์และไพร่พลลิงสลบไป พระรามทราบจึงมาช่วย เมื่อพระพายพัดต้องกายหนุมานจึงฟื้น หนุมานได้ออกไปนำสรรพยามาแก้ศร กองทัพจึงกลับฟื้นขึ้นมา ตอนพรหมาศให้ข้อคิดเด่นในเรื่องการหลงในรูป รส กลิ่น เสียง สัมผัส จนทำให้เกิดความหายนะกับตนเองและคนรอบข้าง นอกจากความเพลิดเพลินและได้ร่วมอนุรักษ์ศิลปะอันงดงามของชาติแล้ว การดูโขนยังให้ข้อคิดสอนใจต่าง ๆ ที่เราสามารถนำไปปรับใช้ในชีวิตประจำวันได้อีกด้วย
ธรรมะจากโขน
พระไพศาล วิสาโล
“แก่นเรื่องรามเกียรติ์คือการสู้รบระหว่างธรรมะกับอธรรม นอกจากความบันเทิงแล้ว ยังมีคุณธรรมต่าง ๆ สอดแทรกไว้อีกมากมาย ทั้งเรื่องความซื่อสัตย์สุจริต ความเสียสละ ความมีสติ ความกตัญญู รวมทั้งชี้โทษของความหลงในกิเลส และที่สำคัญ ยังสะท้อนธรรมชาติของมนุษย์ผ่านบทบาทของตัวละครในเรื่อง หากอ่านให้เข้าใจและดูให้เป็นแล้วจะได้ทั้งความสนุกสนานและสาระไปพร้อม ๆ กัน ด้วยเหตุนี้รามเกียรติ์จึงเป็นวรรณคดีอมตะที่ตอบโจทย์ของผู้คนได้ทุกยุคทุกสมัย”
ที่มา นิตยสาร Secret
ภาพ sudsapda.com
commecestbon.com
http://topicstock.pantip.com/chalermkrung/topicstock/2011/08/C10910795/C10910795.html
https://pantip.com/topic/31312519
http://topicstock.pantip.com/chalermkrung/topicstock/2012/11/C12872613/C12872613.html
บทความน่าสนใจ
