คุณหมอสันต์ ใจยอดศิลป์ แพทย์ผู้เชี่ยวชาญด้านหัวใจหลอดเลือดและทรวงอกและคอลัมนิสต์คนเก่ง มีเรื่องดีๆ เกี่ยวกับสุขภาพมาฝากเช่นเคย วันนี้เป็นเรื่องเก่าเล่าซ้ำ แต่ย้ำในแนวใหม่ นั่นคือเรื่อง โรคหลอดเลือดแดงตีบแข็ง” กับวิธีการรักษาแนวใหม่… ที่จริงๆ ก็ใกล้ตัวเรา โดยเฉพาะคนอ่านที่ติดตามนิตยสารชีวจิตค่ะ
ไปติดตามพร้อมกันเลย
“มีโรคประหลาดชนิดใหม่เกิดขึ้นอีกแล้วเหรอ”
อิอิ ไม่ใช่หรอกครับ คำว่าโรคหลอดเลือดแดงตีบแข็งนี้ภาษาอังกฤษใช้คำว่า atherosclerosis ก็แปลว่าหลอดเลือดแดงตีบแข็งนั่นแหละ มันเป็นโรคหนึ่งเดียวแท้จริง แต่คนนิยมเอาไปเรียกชื่อตามอวัยวะที่เกี่ยวข้อง เช่นโรคหัวใจขาดเลือด (ischemic heart disease) หรือกล้ามเนื้อหัวใจตายเฉียบพลัน (acute MI) บ้าง โรคอัมพาตหรืออุบัติการณ์หลอดเลือดในสมอง (CVA) บ้าง โรคความดันเลือดสูงชนิดปฐมภูมิ (primary HT) บ้าง โรคไตเรื้อรังชนิดปฐมภูมิบ้าง
ทั้งหมดนี้มีโคตรเหง้าศักราชมาจากเรื่องเดียวกันคือโรคหลอดเลือดแดงตีบแข็งทั้งสิ้นแต่ละคนก็เรียกกันไปสุดแล้วแต่ว่าโรคจะไปสำแดงเดชที่อวัยวะไหน
ยิ่งไปกว่านั้น โรคเบาหวานชนิดที่ 2 ซึ่งเป็นโรคยอดนิยมของคนวัยรุ่นยุคใหม่ก็ยังเป็นโรคพี่น้องกับโรคนี้คือเป็นเบาหวานต้องมีหลอดเลือดแดงตีบแข็งและต้องตาย เอ๊ย..ไม่ใช่ ส่วนใหญ่ตายด้วยโรคหลอดเลือดแดงตีบแข็ง ไม่ได้ตายด้วยเบาหวานดอก
ยิ่งไปกว่านั้นงานวิจัยที่ศึกษาจากการชัณสูตรสมองของคนเป็นโรคอัลไซเมอร์พบว่านอกจากจะพบเซลสมองงอก่องอขิงและมีสารอะเมอลอยด์แทรกอันเป็นเอกลักษณ์ของโรคอัลไซเมอร์แล้วยังพบหลอดเลือดแดงตีบแข็งในหลอดเลือดเล็กๆที่เลี้ยงสมองนั้นด้วยเสมอ ไม่แน่นะ ทำไปทำมาโรคอัลไซเมอร์ก็อาจจะเป็นอีกสาขาหนึ่งของโรคหลอดเลือดแดงตีบแข็งก็ได้
“เออ..แล้วเอาเรื่องความสับสนในการเรียกชื่อโรคของพวกแพทย์มาพูดทำไม จะสอนให้ชาวบ้านเขามีสมองที่สับสนแบบพวกแพทย์เรอะ”
อิอิ เปล่าพะยะค่ะ ที่เอามาพูดนี้ผมมีวาระซ่อนเร้นอยู่สามวาระ คือ
- โรคหลอดเลือดแดงตีบแข็งและโรคบริวารของมันทั้งหมดที่เรียกเหมาเข่งว่า “โรคไม่ติดต่อเรื้อรัง” เนี่ย มันเริ่มเป็นกันมาตั้งแต่วัยเด็ก ไม่ใช่มาเป็นเอาตอนแก่เหนียงยานแล้วอย่างที่คนทั่วไปเข้าใจกัน
- โรคหลอดเลือดแดงตีบแข็งที่ว่าทำให้คนตายเป็นเบือและล้างผลาญเงินงบประมาณการดูแลรักษาจนจะพาหลายๆประเทศล้มละลายนี้ จริงๆแล้วมันเป็นโรคที่ป้องกันได้
- ความเข้าใจที่ว่าโรคหลอดเลือดแดงตีบแข็งที่ว่าใครเป็นแล้วไม่หายต้องตายลูกเดียวนี้เป็นความเข้าใจที่ผิด ความเป็นจริงคือเราพลิกผันให้มันถอยกลับได้ แปลไทยให้เป็นไทยว่า “หายได้”
ทั้งหมดที่ผมพูดมานี้ไม่ได้นั่งเทียนหรือยกเมฆพูดนะครับ แต่พูดตามหลักฐานวิทยาศาสตร์ระดับมาตรฐานน่าเชื่อถือที่มีคนทำวิจัยกันไว้ตั้งแต่อดีตจนถึงปัจจุบัน
เอาในประเด็นที่ว่าโรคนี้มันเริ่มเป็นตั้งแต่อายุน้อยก่อน หลักฐานยืนยันอันแรกคืองานวิจัยที่รวบรวมผลการผ่าพิสูจน์ศพทหารหนุ่มๆที่ตายในสนามรบหลายครั้ง นับตั้งแต่สงครามเกาหลีเป็นต้นมา ทุกครั้งให้ผลเหมือนกันหมดว่าทหารหนุ่มที่ฟิตเปรี๊ยะเหล่านั้นมีโรคหลอดเลือดแดงแข็งเกิดขึ้นแล้ว บางคนเป็นโรคมากถึงกับมีรอยตีบที่มีนัยสำคัญขึ้นที่หัวใจแล้ว เพียงแต่ว่ายังไม่มีอาการให้เห็นเท่านั้นเอง
งานวิจัยอีกกลุ่มหนึ่งเป็น รายงานจากการผ่าศพเด็กฝรั่งที่ตายด้วยโรคอื่นพบว่าเด็กเกือบทุกคนมีไขมันพอกหลอดเลือดเป็นเส้นยาว (fatty streak) ซึ่งเป็นปฐมบทของการเป็นหลอดเลือดแดงตีบแข็งอยู่แล้วตั้งแต่วัยเด็ก
เรื่องนี้ผมรู้มาตั้งนานแล้ว สมัยผมเรียนผ่าตัดหัวใจอยู่เมืองนอก เวลาเด็กตายผมต้องผ่าศพตรวจหัวใจทุกซอกทุกมุมและเห็นเด็กอายุเก้าขวบสิบขวบมีหลอดเลือดหัวใจตีบเรียบร้อยแล้ว
พอผมกลับมาเมืองไทย สมัยนั้นไม่มีคนไทยเป็นโรคนี้ ผมหาคนไข้ผ่าตัดไม่ได้เลย คนไข้คนแรกของผมอายุ 83 ปี นับตั้งแต่นั้นมา คนไข้ที่ผมผ่าตัดก็อายุน้อยลงๆ คนสุดท้ายที่ผมผ่าตัดบายพาสก่อนบอกลาอาชีพหมอผ่าตัดหัวใจ มีอายุ 27 ปีเท่านั้นเอง
ประเด็นที่ว่าโรคนี้ป้องกันได้นั้น มีหลักฐานมาจากสองส่วน ส่วนที่หนึ่งคือหลักฐานเชิงระบาดวิทยาที่บ่งชี้ว่าชุมชนหรือประเทศที่กินแต่พืชผักผลไม้นั้นหาคนเป็นโรคหลอดเลือดแดงแข็งแทบไม่ได้เลย ส่วนที่สองเป็นหลักฐานที่แสดงว่าโรคลดจำนวนลงหากมีการแทรกแซงด้วยการจัดการปัจจัยเสี่ยงของโรค โดยเฉพาะอย่างยิ่งการเปลี่ยนอาหารเพื่อลดไขมันในเลือด
ตัวอย่างที่ชัดมากคือชุมชนคาเรเรีย (Karelia) ในประเทศฟินแลนด์ ซึ่งการปรับเปลี่ยนโครงสร้างอาหารการกินในชุมชนอย่างขนาดใหญ่ทำให้การป่วยและการตายจากโรคลดลงไปถึงร้อยละ75ในช่วงสามสิบปีที่ผ่านมา
ประเด็นที่ว่าโรคนี้รักษาให้หายได้นั้น ผมไม่ได้หมายถึง การทำบอลลูนหรือบายพาสหรือแม้แต่การใช้ยาลดไขมันหรือยาลดความดันนะครับ สิ่งเหล่านี้ไม่ได้ทำให้โรคหาย แต่หลักฐานวิทยาศาสตร์ที่ยืนยันว่าโรคนี้หายได้นั้นมาจากสองทาง
ทางหนึ่งคือหลักฐานการปรับอาหารในคนไข้อย่างเข้มงวดไปสู่การไม่กินเนื้อสัตว์เลย กินแต่อาหารจากพืช อาหารไขมันต่ำ หรือไม่มีการใช้น้ำมันเลย
หลักฐานอีกทางหนึ่งเป็นการปรับการใช้ชีวิตในสี่ด้านรวมกัน คือกินอาหารที่ไม่มีเนื้อสัตว์ร่วมกับการออกกำลังกาย การจัดการความเครียด และการเข้ากลุ่มเพื่อนเกื้อกูล
ในส่วนหลังนี้ ปัจจุบันมีความคืบหน้ามากขึ้นจนบางรัฐในสหรัฐอเมริกา ยอมให้คนไข้เบิกจ่ายเงินค่ารักษาไปเข้าคอร์สปรับวิถีชีวิตได้เหมือนเบิกจ่ายค่ายาหรือค่าผ่าตัด
การป้องกันและรักษาโรคนี้ต้องทำกันทุกคนตั้งแต่วัยเด็กจนถึงแก่เฒ่า แต่ไฮไลท์ของเรื่องนี้อยู่ตรงที่ว่าในยามที่สังคมไทยไม่มีใครลุกขึ้นมานำชุมชนกวาดล้างโรคแบบแคว้นคาเรเรีย การจะป้องกันหรือจะทำให้โรคหลอดเลือดแดงแข็งหาย คนที่จะทำได้มีอยู่คนเดียวนะครับ..คือตัวคุณเองนั่นไง
อย่างที่คุณหมอบอกนั่นล่ะค่ะ “โรคหลอดเลือดแดงตีบแข็ง” เป็นปัญหาที่คนไทยจำนวนไม่น้อยต้องเผชิญกัน แต่ก็มีวิธีการรักษาแนวใหม่ นั่นคือการดูแลอาหารการกินอย่างเข้มงวด ลดการกินเนื้อ (เลิกเลยยิ่งดี) เพิ่มการกินผัก ผลไม้ และอาหารจากธรรมชาติ …ตรงใจชีวจิตจริงๆ
