ไขสงสัย ตัดรังไข่ เสี่ยงความจำเสื่อม

คุณหมอชัญวลีได้รับจดหมายจากผู้อ่าน เกี่ยวกับความสงสัยเรื่อง ตัดรังไข่ ส่งผลให้มีปัญหาความจำเสื่อม หรือเรียนรู้ช้าจริงหรือ …สูตินรีแพทย์คนเก่งของเราไม่รอช้า หาคำตอบในเรื่องนี้มาให้อย่างครบถ้วน ชัดเจน และเป็นจริงตามสไตล์เธอค่ะ

ไปติดตามพร้อมกัน…

Q: เรียน คุณหมอชัญวลีดิฉันอายุ 45 ปี ผ่านการตัดรังไข่ไปเมื่อ 4 ปีที่แล้ว เมื่อไม่นานมานี้เพิ่งอ่านเจอข้อมูลจากงานวิจัยชิ้นหนึ่งพบว่า ผู้หญิงที่ผ่านการผ่าตัดรังไข่ จะไม่มีฮอร์โมนเพศหญิงและอาจมีปัญหาความจำเสื่อม มีการเรียนรู้ช้าลง อยากทราบว่าจริงไหมคะ และดิฉันควรดูแลตัวเองอย่างไรบ้าง เพื่อป้องกันภาวะนี้

A: ปัญหานี้เป็นปัญหาที่น่าสนใจ เพราะความรู้ทางการแพทย์เรื่องการตัดรังไข่ได้เปลี่ยนแปลงไปมากตอนปีพ.ศ. 2531 ผู้เขียนสอบวุฒิบัตรสูติ-นรีแพทย์ นอกจากสอบข้อเขียน ตรวจคนไข้พยาธิวิทยา แล็ปกริ๊ง(คือทำข้อสอบเป็นโต๊ะ ๆ ครบสามสิบวินาทีอาจารย์ก็จะกดกริ่งดังกริ๊ง ให้เปลี่ยนโต๊ะ บางทีเรียกแล๊ปกรี๊ด เพราะยังไม่ทันเขียนคำตอบก็กริ๊งแล้ว อยากกรี๊ด)ยังต้องเขียนรายงานคนไข้20 เคส สมัยนั้นยังไม่ต้องทำวิจัยเหมือนสมัยนี้

มีรายงานคนไข้เคสหนึ่ง อายุ 45 ปี เป็นเนื้องอกมดลูกขนาดใหญ่ รักษาโดยการผ่าตัดมดลูกเนื้องอกและรังไข่ทั้งสองข้างออกในสมัยนั้นหากอายุเกิน 45 ปี และต้องผ่าตัดมดลูก จะพิจารณาผ่าตัดรังไข่ออกด้วย แม้รังไข่นั้นปกติดี เพื่อป้องกันการเกิดมะเร็งรังไข่ เรียกว่าผ่าตัดแถม หรือ Elective oophorectomy แต่หากเป็นในปัจจุบันการจะตัดรังไข่สองข้างของคนไข้ด้วยเหตุผลดังกล่าวคงไม่เพียงพอ

การตัดรังไข่สองข้างออกในกรณีที่คนไข้เป็นโรคที่ต้องตัดรังไข่จึงจะหาย อย่างไรก็ต้องตัดรังไข่ แต่หากต้องตัดมดลูกด้วยโรคของมดลูกอื่น ๆที่ไม่ใช่มะเร็ง เช่นเนื้องอกธรรมดาของมดลูก ควรจะตัดรังไข่ออกด้วยไหม

สิบกว่าปีที่ผ่านมาแนวทางการรักษาเปลี่ยนไปด้วยความรู้ใหม่ๆ จากการวิจัย จึงมีคำตอบใหม่ ดังนี้

1. การผ่าตัดรังไข่สองข้าง ลดโอกาสเกิดมะเร็งรังไข่ แต่ไม่ใช่ทั้งหมดเพราะอาจเกิดมะเร็งรังไข่ในช่องท้องได้อีกแม้จะมีโอกาสน้อย
2. การตัดมดลูกแม้ไม่ตัดรังไข่ แต่ก็สามารถลดการเกิดมะเร็งรังไข่ได้ร้อยละ 34 เช่นเดียวกับการตัดท่อรังไข่สองข้าง ส่วนการทำหมัน ช่วยลดการเกิดมะเร็งรังไข่ได้ร้อยละ 34 เช่นกัน
3. รังไข่เป็นแหล่งผลิตฮอร์โมนเพศหญิงและเพศชาย แม้หมดประจำเดือนตามธรรมชาติไปแล้ว รังไข่ก็ยังสร้างฮอร์โมนเพศหญิง (Estradiol Estrone) ฮอร์โมนเพศชาย(TestosteroneAndrostenedioneและ Dehydroepiandrosterone) ไปอีกหลายปี แม้ในที่สุดรังไข่หยุดสร้างฮอร์โมนเพศหญิงถาวรประมาณอายุ 65 ปี แต่จะยังคงสร้างฮอร์โมนเพศชายไปจนถึงอายุ 80 ปี
4. การตัดรังไข่สองข้างเพิ่มความเสี่ยงในการผ่าตัด เช่นเสียเลือดมากขึ้น เพราะจะทำให้มีพังผืดหลังผ่าตัดมากขึ้น
5. การตัดรังไข่สองข้างส่งผลให้ฮอร์โมนเพศหญิงและเพศชายลดระดับทันที แม้การตัดรังไข่สองข้างในอายุเฉลี่ยของคนหมดประจำเดือน คือ 51 ปี แต่อาการวัยทอง เช่นร้อนวูบวาบ เครียด หงุดหงิด ที่เกิดขึ้นมักจะรุนแรงกว่าการหมดประจำเดือนโดยธรรมชาติ
6. จะตัดรังไข่ควรคำนึงถึงผลที่ได้รับและโทษที่เกิด ดังนั้นการจะตัดรังไข่จึงต้องมีข้อบ่งชี้ เช่นตัดรังไข่เมื่อเป็นโรคมะเร็งรังไข่ โรคมะเร็งเยื่อบุโพรงมดลูก โรคเยื่อบุโพรงมดลูกเจริญผิดที่ ฝีที่รังไข่(Tubo-ovarian abscess) ปวดท้องเรื้อรังรุนแรงจากพังผืดที่รังไข่ เป็นต้น
7. สมองเสื่อม เป็นโรคสั่นสันนิบาตหรือโรคพาร์กินสัน(Parkinson) ทำให้หลงลืม มือสั่น พูดไม่ชัด จำชื่อคนหรือคำพูดไม่ได้ คนที่ผ่าตัดรังไข่สองข้างเมื่ออายุน้อยกว่า 48 ปี พบมากกว่าคนไม่ผ่าตัด89 เท่าหากผู้หญิงเหล่านี้ได้รับฮอร์โมนเพศหญิงทดแทน โอกาสสมองเสื่อมจะลดลงเท่าคนไม่ผ่าตัด
8. กระดูกพรุน แม้ตัดรังไข่สองข้างในช่วงอายุที่หมดประจำเดือนไปแล้ว(อายุมากกว่า 51 ปี) ทำให้มีความเสี่ยงต่อกระดูกหักจากภาวะกระดูกพรุน 54 เท่า แต่ถ้าหากตัดรังไข่สองข้างในช่วงวัยก่อนหมดประจำเดือนความเสี่ยงต่อกระดูกหักจากภาวะกระดูกพรุนจะยิ่งเพิ่มขึ้นโดยบริเวณกระดูกแขนมีความเสี่ยง 1.4 เท่า และบริเวณกระดูกสันหลังมีความเสี่ยง1.9 เท่า
9. เครียด วิตกกังวล มีงานวิจัยพบความสัมพันธ์ของการตัดรังไข่สองข้างกับความเครียด (ร้อยละ 11.7)และวิตกกังวล (ร้อยละ 7.3)เมื่อเทียบกับผู้ที่ไม่ได้ตัดรังไข่ แต่บางงานวิจัยไม่พบว่ามีความเกี่ยวข้อง
10. ปัญหาเพศสัมพันธ์เช่นไม่มีความต้องการทางเพศ โลมเล้าไม่ได้ เจ็บปวดเมื่อมีเพศสัมพันธ์ไม่ถึงจุดสุดยอด พบมากกว่าคนไม่ตัดรังไข่สองเท่า แต่บางงานวิจัยไม่พบความสัมพันธ์นี้
11. ต้อหิน หากตัดรังไข่สองข้างเมื่ออายุน้อยกว่า 43 ปี มีโอกาสสูงที่จะเป็นต้อหิน 15-2.23 เท่า แม้ตัดรังไข่สองข้างในอายุมากกว่า 54 ปี ยังมีโอกาสที่จะเป็นต้อหินสูงกว่าคนไม่ตัดถึงร้อยละ5

ข้อดีอื่นๆของการตัดรังไข่สองข้าง แม้จะมีข้อเสีย แต่การตัดรังไข่สองข้างก็มีข้อดีนอกจากลดการเกิดมะเร็งรังไข่แล้ว ยังลดการเกิดมะเร็งเต้านมและการผ่าตัดซ้ำจากปัญหารังไข่ที่เหลือไว้ ซึ่งพบร้อยละ 3-4

ตกลงว่าควรจะตัดรังไข่ออกสองข้างด้วยดีไหม มีข้อแนะนำ ดังนี้ค่ะ

1. ควรผ่าตัดรังไข่ตามข้อบ่งชี้เช่นเป็นโรคที่ต้องตัดรังไข่ หรือเมื่อมีความเสี่ยงที่จะเป็นมะเร็งรังไข่ มะเร็งเต้านม โดยมีประวัติครอบครัวเป็นหรือตรวจพบยีนส์ BRCA1 BRCA2
2. ในกรณีที่อายุน้อยกว่า 50 ปี ไม่ควรผ่าตัดรังไข่ออกทั้งสองข้างเพราะเพิ่มอัตราตายโดยรวมกรณีที่อายุน้อยกว่า 45 ปี หากตัดรังไข่สองข้างควรพิจารณาให้ฮอร์โมนทดแทน

จากคำถามข้างต้น ขอชี้แจงว่าการตัดรังไข่สองข้างในคนอายุ45 ปีทำให้เสี่ยงต่อการเกิดความจำเสื่อม และการเรียนรู้ช้าได้จริง แต่ไม่เป็นทุกคน หลังผ่าตัดจึงควรรับฮอร์โมนทดแทน

แต่หากไม่ได้รับและกลัวสมองเสื่อม ควรดูแลร่างกายตามแนวทางชีวจิต ได้แก่บริหารร่างกาย ออกกำลังกายเป็นประจำ นอนหลับให้เพียงพอ กินอาหารมีประโยชน์โดยเฉพาะอาหารที่มีฮอร์โมนธรรมชาติ เช่นน้ำเต้าหู้ ถั่วเหลืองพืช ผัก ผลไม้บริหารจิตใจมีวิธีลดความเครียดคิดบวก เป็นผู้ให้ มีชีวิตที่มีคุณค่าบริหารสมอง กระตือรือร้น และศึกษาหาความรู้อยู่เสมอ บริหารสุขภาพดูแลสุขภาพ สังเกตอาการผิดปกติ

พบแพทย์เพื่อตรวจร่างกายและพบแพทย์ทันทีเมื่อมีอาการปกติ

ข้อมูลเรื่อง “ไขสงสัย ตัดรังไข่ เสี่ยงความจำเสื่อม” จากนิตยสารชีวจิต